استخوان یک بافت زنده است و همانند سایر بافت های زنده بدن برای ادامه حیات به اکسیژن و مواد غذایی نیاز دارد. مواد مورد نیاز از طریق جریان خون در اختیار سلول های استخوانی قرار می گیرد. انسداد این مسیر مرگ سلول های استخوانی را به دنبال داشته که در اصطلاح علمی استئونکروز یا نکروز آواسکولار نامیده می شود. این عارضه باید در اسرع وقت مورد شناسایی و درمان قرار گیرد. در غیر این صورت فروپاشی استخوان در محدوده درگیر و مشکلات حرکتی رخ می دهد. با توجه به اهمیت سلامت استخوان، عارضه عنوان شده در ادامه این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است. برای کسب اطلاعات بیشتر ما را تا پایان مقاله همراهی کنید.
نکروز آواسکولار چیست؟
استخوان به عنوان یک بافت زنده برای ادامه فعالیت نیازمند مواد غذایی و اکسیژن به میزان کافی است. سلول های استخوانی یا همان استئوسیت ها با جذب کلسیم به استحکام هرچه بیشتر استخوان ها کمک می کنند. تأمین مواد غذایی و اکسیژن برای سلول های استخوانی برعهده جریان خون قرار دارند. گاهی اوقات مسیر تغذیه سلول های استخوانی به دلایل مختلف مسدود می شود.
حاصل این فرایند از بین رفتن سلول های استخوانی و مرگ بافتی به دلیل نرسیدن خون است. عارضه ای که نکروز آواسکولار (Avascular Necrosis) یا استئونکروز نام دارد. استخوان های محدوده مفصلی بیش از هر بخش دیگری در معرض مرگ بافتی قرار دارد. در این بین سر استخوان ران در مفصل لگن بیشتر از سایر مفاصل دچار استئونکروز می شود. مفاصل مچ، آرنج، زانو و شانه نیز از دیگر مفاصل در معرض خطر مرگ بافتی هستند.
علائم نکروز آواسکولار
در مراحل اولیه این عارضه با علامت و نشانه ای همراه نیست؛ اما با شدت یافتن عارضه، علائم آن نیز به تدریج ظهور می کند. درد شایع ترین علامت نکروز استخوان است که متناسب با محدوده دچار اختلال، اندام های خاصی را درگیر می کند؛ به عنوان مثال نکروز سر استخوان ران با انتشار درد در کشاله ران به سمت زانو نمایان می شود. نکروز مچ دست و شانه نیز به ترتیب با درد مچ و انگشت و درد بالای بازو خود را نشان می دهد.
کاهش دامنه حرکتی و اختلال در حرکت از دیگر علائم این عارضه هستند. در صورت مواجه شدن با این علائم به صورت مداوم مراجعه به متخصص ارتوپد ضرورت می یابد؛ زیرا با عدم پیگیری و درمان وضعیت استخوان رو به وخامت می رود. نتیجه کار ازهم گسیختگی و از بین رفتن شکل یکنواخت استخوانی و بروز آرتریت شدید است.
علت بروز استئونکروز
عوامل مختلفی در بروز نکروز آواسکولار نقش دارند که از جمله آنها می توان موارد زیر را برشمرد:
ضربه یا آسیب به مفصل یا استخوان
هرگونه آسیب دیدگی استخوانی یا مفصلی از قبیل شکستگی یا در رفتگی می تواند منجر به آسیب عروق خونی و نکروز شود؛ به عنوان مثال می توان به سقوط، تصادف، زمین خوردن و … اشاره کرد.
پرتو درمانی
درمان های ارائه شده برای بیماران سرطانی که با تشعشع سروکار دار دارد، آسیب عروق خونی و ضعف استخوان ها را موجب می شود.
مسدودسازی عروق خونی با چربی
رسوب چربی در عروق خونی آنها را مسدود می کند. طبیعتاً در این شرایط جریان خون کمتری وارد استخوان ها می شود.
بیماری
استخوان در بعضی بیماری ها به دلیل کاهش جریان خون افراد دچار ضعف می شوند؛ به عنوان مثال می توان به کم خونی داسی شکل اشاره کرد. در بیماری گوشه نیز چربی پیش از حد انتظار در بافت های مختلف بدن انباشته می شود. استخوان یکی از این بخش ها است که تحت تأثیر تجمع چربی ضعف و شکستی ناشی از آن را تجربه می کند.
مصرف داروهای کورتون
مصرف طولانی مدت و دوز بالای داروهای کورتون در بروز نکروز آواسکولار نقش دارد. این موضوع به افزایش چربی خون و کاهش خون رسانی به استخوان نسبت داده می شود.
مصرف الکل یا استعمال دخانیات
مصرف مشروبات الکلی و استعمال دخانیات به صورت مداوم ارتباط نزدیکی با رسوب چربی در عروق خون و انسداد آنها دارد. درنتیجه این فرایند خون رسانی به بافت های استخوانی کاهش می یابد.
داروهای بیس فوسفونات یا دی فوسفونات
این داروها در درمان پوکی استخوان کاربرد دارد و مانع از دست رفتن توده استخوانی می شوند؛ اما استفاده طولانی مدت از آنها زمینه بروز استئونکروز را فراهم می کند.
نحوه تشخیص استئونکروز
متخصص ارتوپد برای تشخیص نکروز آواسکولار ابتدا علائم بیمار و وضعیت مفصل درگیر را بررسی می کند؛ اما از آنجایی که درد استخوان به عوامل مختلفی نسبت داده می شود، تشخیص قطعی نیازمند عکس برداری از موضع دردناک است. برحسب تشخیص پزشک باید تصویربرداری سی تی اسکن، اشعه ایکس، ام آر آی یا اسکن استخوان انجام شود.
نحوه درمان استئونکروز
راهکار مناسب برای درمان استئونکروز برحسب شدت عارضه تعیین می شود. در موارد خفیف و مراحل اولیه عارضه علائم با دارودرمانی، استراحت کافی و تمرینات ورزشی ارائه شده توسط فیزیوتراپ تخفیف پیدا می کند. داروهای تجویز شده موجب تسکین درد، کاهش التهاب، کاهش چربی خون و رقیق کردن خون می شوند. موارد شدید و حاد استئونکروز در اکثر موارد به جراحی نیاز دارد. جراحی نیز برحسب میزان آسیب به اشکال مختلف انجام می شود که از جمله آنها می توان به پیوند استخوان، جایگزینی استخوان با پروتز و استئوتومی (برداشت بخشی از استخوان برای تحریک رشد) اشاره کرد.
نحوه پیشگیری از استئونکروز
اگرچه شرایط پیشگیری از این عارضه در بعضی بیماران یا افراد تحت درمان با روش های خاص فراهم نیست؛ اما در بسیاری از موارد می توان با سالم سازی سبک زندگی مانع از بروز نکروز آواسکولار شد. به همین منظور اقدامات مختلفی به جلوگیری از رسوب چربی در عروق خونی کمک می کند. اجتناب از مصرف الکل و دخانیات، تغذیه سالم و جایگزینی یا کاهش مصرف داروهای کورتونی زیر نظر پزشک از جمله این موارد به شمار می روند.
سخن پایانی
ما در این مقاله به بررسی یکی از اختلالات مربوط به بافت استخوانی تحت عنوان «نکروز آواسکولار یا استئونکروز» پرداختیم. این عارضه به دلیل انسداد خون رسانی به سلول های استخوانی رخ می دهد. درنتیجه خون و مواد غذایی مورد نیاز در اختیار این سلول ها قرار نگرفته و زمینه مرگ آنها فراهم می شود. استئونکروز در صورت شدت یافتن، درد استخوان ناحیه درگیر و محدودیت حرکتی را به دنبال دارد. به همین دلیل افراد در صورت مشاهده هر گونه درد مداوم استخوانی باید سریعاً به متخصص ارتوپد مراجعه کرده و از عوارض جدی آن پیشگیری کنند. شما برای درمان و کنترل علائم این بیماری می توانید به مطب دکتر عباس بهراد متخصص ارتوپدی، جراح زانو و تعویض مفصل زانو و لگن مراجعه کنید.
