آرتروز یکی از شایع‌ترین عارضه‌های مفصلی است که در اکثر مواقع به دلیل افزایش سن بروز پیدا می‌کند. غضروف مفصلی در این عارضه تخریب و حرکت استخوان‌ها در کنار هم دردناک می‌شود. از این رو پیگیری و درمان آن از اهمیت بسیاری برخوردار است. بر حسب میزان آسیب وارده به مفصل، روش‌های مختلفی برای درمان این عارضه وجود دارد که در دو گروه جراحی و غیر جراحی جای می‌گیرند. یکی از جدیدترین روش‌های غیر جراحی تزریق ترکیبات مختلف داخل مفصل زانو است. این مقاله به بررسی یکی از شاخه‌های این روش تحت عنوان «تزریق ژل داخل مفصل زانو» اختصاص داده شده است. با ما تا پایان همراه باشید.
آرتروز زانو
تخریب مفصل زانو تحت تأثیر افزایش سن یک فرایند کاملاً طبیعی است. به همین دلیل بسیاری از افراد سالمند درگیر ساییدگی غضروف زانو می‌شوند که در اصطلاح آرتروز یا استئوآرتریت نام دارد. البته عوامل دیگری نیز در بروز این عارضه مؤثر هستند که از جمله آنها می‌توان به اضافه وزن، استعمال دخانیات، مصرف الکل، فعالیت‌های سنگین و بیماری‌های مختلف اشاره کرد. پزشک متخصص برای درمان آرتروز زانو روش‌های مختلف جراحی و غیر جراحی را در پیش روی خود دارد. روش مناسب بسته به شدت آسیب وارده به زانو مشخص می‌شود.
روش‌های غیر جراحی (غیرتهاجمی) متداول، تمرینات فیزیوتراپی، وسایل کمک حرکتی، رژیم دارویی و تزریق ترکیبات مختلف داخل زانو را شامل می‌شود. در صورت عدم دریافت نتیجه مطلوب از روش‌های غیرتهاجمی، جراحی ضرورت پیدا می‌کند. در روش جراحی متناسب با میزان آسیب‌دیدگی مفصلی، جایگزینی بخش یا تمام مفصل به کمک پروتز در دستور کار قرار می‌گیرد.
تزریق داخل مفصل زانو
تزریق داخل زانو یکی از روش‌های نوین و مؤثر در بهبود وضعیت مفصل آسیب دیده است. البته تأثیر گذاری این روش زمانی بهتر مشخص می‌شود که با تمرینات فیزیوتراپی همراه باشد. به این ترتیب عضلات محدوده زانو تقویت شده و به کاهش درد کمک می‌کند. مواد مختلفی برای تزریق داخل زانو مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ به‌عنوان مثال می‌توان به کورتیکواستروئید، هیالورونیک اسید (ژل)، پلاسمای غنی از پلاکت، سلول‌های بنیادی و اوزون اشاره کرد. آثار و نتایج هر یک از موارد با دیگری متفاوت است؛ به‌عنوان‌مثال پلاسمای غنی از پلاکت به بهبود بافت آسیب دیده کمک می‌کند. تزریق ژل داخل مفصل زانو نیز کاهش درد و بهبود حرکت استخوان‌ها در مفصل را به دنبال دارد.
تزریق ژل داخل زانو
مفصل زانو در حالت طبیعی حاوی مایع سینوویال است. یکی از ترکیبات اصلی این مایع، اسید هیالورونیک نام دارد. این ماده موجب حرکت روان استخوان‌ها در محدوده مفصلی شده و از اصطکاک آنها جلوگیری می‌کند. جالب است بدانید که با افزایش سن، هیالورونیک اسید به تدریج کاهش یافته و نقش مایع سینوویال در ضربه گیری و روان سازی حرکت استخوان‌ها کم‌رنگ‌تر می‌شود. امروزه محققان دریافته‌اند که با تزریق این ماده به مفصل زانو، توان از دست رفته مایع سینوویال به آن بازگردانده می‌شود.
اسید هیالورونیک ماده‌ای ژله‌ای است. به همین دلیل به‌کارگیری این ماده برای بهبود وضعیت افراد مبتلا به آرتروز در اصطلاح تزریق ژل داخل مفصل زانو نام دارد. آثار تزریق ژل داخل زانو تنها به روان شدن مفصل و بهبود دامنه حرکتی آن ختم نمی‌شود. بلکه از غضروف در برابر سایش محافظت کرده و کاهش التهاب و درد را در پی دارد. البته افراد تحت درمان با روش عنوان شده نباید به طور کامل انتظار بهبودی و تسکین درد زانوی خود را داشته باشند. بلکه آثار تزریق بعد از ۴ هفته نمایان شده و تنها به مدت ۶ ماه پایدار است.
چه افرادی مجاز به استفاده از تزریق ژل داخل مفصل زانو هستند؟
استفاده از تزریق ژل داخل مفصل زانو محدودیت سنی ندارد؛ اما اغلب افراد بالای ۶۵ سال متقاضی استفاده از این روش هستند. اغلب گروه‌هایی در این بین جای می‌گیرند که داروی خوراکی تأثیری در کاهش التهاب زانوی آنها ندارد. گاهی اوقات نیز مصرف کنندگان داروهای تجویزی به دلیل عوارض آنها (مشکلات قلبی، کلیوی و گوارشی) تمایلی به ادامه رژیم دارویی ندارند. همچنین افراد ناتوان از انجام جراحی کاندیدای مناسبی برای تزریق هیالورونیک اسید داخل مفصل زانوی خود هستند. البته متخصصان ارتوپدی انجام این روش را برای گروه‌های زیر پیشنهاد نمی‌کنند:
- زنان باردار
- زنان شیرده
- کودکان و نوجوانان
- افراد دچار حساسیت به ترکیبات تزریقی
- افراد مبتلا به عفونت در محدوده زانو
نحوه انجام تزریق ژل داخل مفصل زانو
تزریق داخل مفصل زانو نیازی به بستری فرد در بیمارستان نداشته و در مطب پزشک انجام می‌شود. طول انجام آن نیز بسیار کوتاه و حدود چند دقیقه است. به طور کل فرایند انجام کار در مراحل زیر خلاصه می‌شود:
- دراز کشیدن و صاف نگه‌داشتن پا یا نشستن و خم کردن آن
- ضدعفونی کردن زانو با الکل یا بتادین
- بی حس کردن ناحیه تحت درمان با بی حسی موضعی
- تخلیه بخش زیادی از مایع اضافه انباشته شده داخل زانو با استفاده از سوزن مخصوص در صورت نیاز
- تزریق مستقیم و دقیق ژل به داخل کپسول مفصلی به کمک دستگاه اولتراسوند
- بانداژ کردن محل بعد از پایان تزریق
- خم و راست کردن زانو برای پخش ماده تزریقی داخل مفصل
مراقبت های بعد از تزریق داخل مفصل زانو
بعد از انجام تزریق ژل داخل مفصل زانو، رعایت نکات زیر الزامی است.
- استراحت به مدت 24-12 ساعت به منظور کاهش درد و جلوگیری از خروج ژل از داخل مفصل زانو
- شرکت منظم در جلسات فیزیوتراپی به منظور تقویت عضلات محدوده درمان
- انجام فعالیت‌های ورزشی سبک
- اجتناب از فعالیت‌های سنگین
عوارض تزریق ژل داخل مفصل زانو
بروز تورم جزئی، احساس گرما، درد و کبودی بعد از تزریق ژل داخل مفصل زانو طبیعی است. این عوارض کوتاه مدت هستند و بعد از گذشت چند روز برطرف می‌شود. البته راهکارهایی برای کوتاه کردن هرچه بیشتر مدت زمان بروز این عوارض وجود دارد؛ به‌عنوان‌مثال کیسه یخ به کاهش تورم و التهاب محل تزریق کمک می‌کند. در موارد نادری نیز بروز عوارض جدی‌تر بعد از تزریق گزارش شده است. این عوارض عبارتند از:
- عفونت
- خونریزی
- درد شدید
- شعله ور شدن بیماری
- حساسیت به ماده تزریقی
سخن پایانی
ما در این مقاله به بررسی یکی از روش‌های درمانی ایمن و مؤثر در درمان آرتروز تحت عنوان تزریق ژل داخل مفصل زانو پرداختیم. ماده مورد استفاده در این روش هیالورونیک اسید نام دارد. این ماده در حالت طبیعی در مایع سینوویال مفصل موجود است؛ اما با افزایش سن رو به کاهش رفته و به همین دلیل حرکت روان استخوان‌ها در کنار هم را دچار اختلال می‌کند. دکتر عباس بهراد متخصص ارتوپدی، جراح زانو و تعویض مفصل زانو و لگن با بهره گیری از تخصص و تجربه بالا در تزریق ژل داخل مفصل آماده خدمت رسانی به بیماران مبتلا به آرتروز است.
