بخش تحتانی ستون فقرات در حالت طبیعی انحنای کمی روبه‌داخل دارد. در بعضی شرایط این انحنا از حالت طبیعی فاصله گرفته و افزایش می‌یابد. این عارضه در اصطلاح عامیانه تحت عنوان گودی کمر شناخته می‌شود؛ اما گودی شدید ستون فقرات سر منشأ بروز چه مشکلاتی است؟ چگونه می‌توان از ابتلای خود به این عارضه اطمینان حاصل کرد؟ متخصص ارتوپد از چه روش‌هایی برای بهبود شرایط بیمار استفاده می‌کند؟ شما می‌توانید پاسخ این سؤالات و موارد بیشتر را در ادامه مقاله پیدا کنید.
گودی کمر چیست و چرا به وجود می آید؟
بخش تحتانی ستون فقرات در حالت طبیعی کمر انحنا روبه‌داخل دارد. افزایش یا کاهش انحنای این بخش نسبت به حد استاندارد، نوع بدشکلی ستون فقرات بشمار می‌رود. افزایش انحنا تحت عنوان گودی کمر یا لوردوز (Lordose) شناخته می‌شود. در این عارضه عوامل مختلف قوس طبیعی مهره‌های کمر و تعادل آن را به هم می‌زند. ضعف عضلات پیرامون ستون فقرات در یک بخش و تقویت عضلات در بخش دیگر یکی از مهم‌ترین این عوامل است. به این موارد می‌توان ضعف عضلات شکم (مورب داخلی، مایل خارجی و راست شکمی)، خلفی ران و باز کننده مفصل ران را نیز اضافه کرد. سایر عوامل تأثیرگذار در بروز این عارضه عبارتند از:
- زایمان‌های مکرر
- پوشیدن کفش پاشنه بلند
- اضافه وزن (شاخص توده بدنی بالای ۲۵)
- کوتاهی عضلات کمر راست شانه و صورت خاص
- شکستگی مهره‌های کمر به دلیل پوکی استخوان
- جابجایی مهره کمر به دلیل بیماری یا مشکلات مادرزادی
- تحدب بخش فوقانی ستون فقرات یا همان قوز کمر (کیفوز)
- آکندروپلازی یا اختلال در رشد استخوان‌ها طی دوران بلوغ و کوتاهی قد
- التهاب فضای دیسک بین مهره‌های کمر به دلیل بیماری یا عفونت (دیسکیت)
- اسپوندیلوز یا سر خوردن مهره‌های کمر روی هم به صورت مادرزادی یا اکتسابی
علائم و عوارض ناشی از گودی کمر
افراد درگیر با گودی بخش تحتانی کمر در اکثر موارد از بروز درد در این ناحیه احساس نارضایتی دارند. همچنین در این عارضه سوراخ‌های موجود بین مهره‌های کمر تنگ شده و اعصاب و عروق موجود در آن تحت فشار قرار می‌گیرند. از بین رفتن تعادل عصبی عضلانی نیز تحت تأثیر همین موضوع رخ می‌دهد. همچنین افراد درگیر با این عارضه دچار قد کوتاه و شکم و باسن برآمده می‌شوند. از دیگر عوارض گودی بخش تحتانی کمر می‌توان به فراهم شدن زمینه ابتلا به فتق دیسک، مشکلات حرکتی، درد مزمن کمر، مشکلات حرکتی و تحلیل دیسک‌های بین مهره‌ای اشاره کرد. البته افراد مبتلا معمولاً در موارد شدید چنین مشکلاتی را تجربه می‌کنند.
نحوه تشخیص گودی پایین کمر
تشخیص گودی بخش تحتانی کمر به راحتی و حتی در منزل قابل تشخیص است. به همین منظور می‌توان کنار دیوار به نحوی ایستاد که پاشنه، باسن، کتف و کف سر به دیوار تماس داشته باشد. در این شرایط اگر کف دست به راحتی از فضای ایجاد شده بین دیوار و ستون مهره‌ها عبور کند، گودی بخش تحتانی کمر وجود دارد. حتی افراد مبتلا به صورت درازکش روی زمین می‌توانند متوجه فاصله بزرگ بین محدوده گودی کمر خود و زمین شوند. همچنین انحنای بیش از حد کمر از نمای کناری نیز به خوبی قابل تشخیص است. کمر این افراد حالت C به خود گرفته و باسن بیرون زدگی بیشتری پیدا می‌کند. متخصص برای تشخیص میزان دقیق انحنای ستون فقرات و تغییرات عصبی از تصویربرداری اشعه ایکس و ام آر آی بهره می‌گیرد.
درمان گودی کمر خفیف
این عارضه در موارد خفیف نیازی به مداخله پزشکی نداشته و با رعایت دستورالعمل‌های ساده بهبود پیدا می‌کند. مهم‌ترین نکات در این زمینه عبارتند از:
- خودداری از برداشتن اشیاء سنگین
- خودداری از نشستن روی مبل‌های نرم
- خم کردن زانوها زمان خوابیدن به پشت
- خودداری از پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند
- جمع کردن پاها زمان خوابیدن به یک طرف
- خوابیدن روی سطوح سفت مثل پتو یا تشک
- کاهش وزن اضافه با رژیم غذایی و تحرک کافی
- قرار گرفتن زانو در سطحی بلندتر از ران زمان نشستن
- خودداری از خمیده کردن تنه و برداشتن اشیاء سنگین به جای خم کردن زانو
درمان گودی کمر شدید
تشخیص و درمان این عارضه در حیطه وظایف متخصصان ارتوپدی قرار دارد. پزشک مربوطه بر حسب شدت گودی و عامل ایجاد کننده در کنار دارو درمانی از روش‌های زیر برای بهبود شرایط بیمار بهره می‌گیرد:
تمرینات ورزشی و فیزیوتراپی
ماهیچه‌های پیرامون ستون فقرات در گودی کمر به دلیل انحنای بیش از اندازه سفت و کشیده می‌شوند. این مشکل در صورت عدم چاره جویی مناسب شدت گودی را افزایش می‌دهد. به همین دلیل متخصص ارتوپد تمرینات ورزشی مختلفی را برای قدرتمند کردن و انعطاف پذیری ماهیچه‌ها در اختیار بیمار قرار می‌دهد. رعایت دقیق این برنامه کاهش درد و تراز شدن ستون فقرات را به دنبال دارد. پرس پا در حالت نشسته، لگ کرل و کرانچ شکم ازجمله تمرینات مؤثر در این زمینه هستند.
کاهش وزن
چاقی سر منشأ بسیاری از مشکلات و بیماری‌ها بوده که گودی پایین کمر یکی از آنها است. به همین دلیل متخصص ارتوپد برای افراد دارای اضافه وزن مبتلا به گودی کمر، رژیم غذایی و ورزش خاصی در نظر گرفته تا به وزن ایده آل دست پیدا کنند. کاهش وزن فشار وارده به ستون فقرات را کاهش داده و تقویت عضلات پیرامون آن را موجب می‌شود.
بریس کمر
انواع مختلفی از بریس کمر یا کمربند طبی در دسترس قرار دارد که در شرایط خاص مانع از افزایش گودی کمر می‌شوند؛ به‌عنوان‌مثال در افراد دچار شکستگی یا جراحی ستون فقرات باید این بخش تا حد امکان بی حرکت شود. در غیر این صورت جوش خوردن مهره‌ها مختل شده و امکان بروز گودی پایین کمر قوت می‌گیرد. در این شرایط می‌توان با بریس سخت و الاستیک ستون مهره‌ها را بی حرکت کرد. هریک از این موارد مزایا و معایب خود را دارد و در شرایط خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند. انتخاب مناسب‌ترین بریس به تشخیص پزشک بستگی دارد.
جراحی
گاهی میزان انحنای بخش تحتانی ستون فقرات بسیار شدید است و فرد در معرض آسیب‌های جدی مثل تحلیل دیسک، سیاتیک و … قرار می‌گیرد. در این شرایط متخصص ارتوپدی از جراحی برای بهبود شرایط بیمار استفاده می‌کند. در روش مذکور مهره‌های کمر به کمک ابزارهایی چون پلاک، سیم، قلاب و روش‌هایی چون فیوژن، تعویض دیسک و … مجدد تنظیم می‌شوند. البته مشکلاتی چون عفونت، رد ایمپلنت و دوره نقاهت طولانی برای این روش وجود دارد. به همین دلیل همیشه جراحی به عنوان آخرین راهکار مطرح است.
سخن پایانی
ما در این مقاله به بررسی یکی از شایع‌ترین موارد بدشکلی ستون فقرات تحت عنوان گودی کمر پرداختیم. افراد مبتلا به این عارضه برحسب شدت انحنا با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم می‌کنند. در موارد خفیف تنها تغییر شکل ظاهری مثل برجسته شدن باسن و شکم رخ داده و فرد متوجه درد خفیفی می‌شود؛ اما در موارد شدید امکان بروز مشکلات جدی از قبیل تحلیل دیسک، مشکلات حرکتی و دردهای مزمن وجود دارد. به همین دلیل افراد باید به محض مشاهده تغییر شکل در این بخش از بدن سریعاً به متخصص ارتوپد مراجعه کنند. شما عزیزان می توانید برای تشخیص و درمان گودی کمر به کلینیک دکتر عباس بهراد متخصص ارتوپدی، جراح زانو و تعویض مفصل زانو و لگن مراجعه کنید.
