شاخه‌های مختلفی از علم پزشکی وجود دارد که هریک عضو مشخصی از بدن را مورد بررسی قرار می‌دهند. شناخت این شاخه‌ها به منظور تشخیص صحیح بیماری و درمان مؤثر و به موقع حائز اهمیت است. یکی از شاخه‌های پزشکی و جراحی ارتوپدی نام دارد که به بررسی ناهنجاری‌ها و مشکلات استخوان و مفاصل بدن می‌پردازد. متخصص ارتوپدی برای درمان این مشکلات از روش‌های جراحی و غیر جراحی استفاده می‌کند. اما سؤال اینجاست که چه زمانی باید به متخصص ارتوپدی مراجعه کنیم؟ برای یافتن پاسخ این سؤال ما را تا پایان همراهی کنید.
متخصص ارتوپدی
علم پزشکی از شاخه‌های مختلفی تشکیل شده است. هر یک از این شاخه‌ها بخش خاصی از بدن را مورد بررسی قرار می‌دهند. شناخت این شاخه‌ها در رابطه با تشخیص، پیگیری و درمان زودهنگام بیماری اهمیت پیدا می‌کند. ارتوپدی شاخه‌ای از علم پزشکی است که ارزیابی سیستم حرکتی بدن را بر عهده دارد. مهم‌ترین اجزای سیستم حرکتی بدن شامل استخوان و مفصل است. به همین دلیل متخصص ارتوپدی، متخصص استخوان و مفصل یا جراح استخوان و مفصل نیز نامیده می‌شود.
به اجزای سیستم حرکتی بدن می‌توان تاندون (بافت ارتباط دهنده عضلات و استخوان) و لیگامان (نوارهای بافتی محکم بین دو استخوان در محدوده مفصلی) را نیز اضافه کرد. همچنین در بعضی موارد متخصص ارتوپدی اقدام به بررسی اعصاب و عضلات محدوده اندام‌های حرکتی می‌کند. محدوده تحت درمان توسط متخصص ارتوپدی شامل دست، پا، کمر، گردن و لگن است. این افراد برای درمان مشکلات استخوانی و مفصلی از روش‌های جراحی و غیر جراحی بهره می‌گیرند.
اولویت متخصص ارتوپدی برای درمان بیماران استفاده از روش‌های غیر جراحی است. در صورت کارساز نبودن این روش‌ها و عدم دریافت نتیجه مطلوب، جراحی ضرورت پیدا می‌کند. روش‌های غیر جراحی شامل دارودرمانی، تمرینات فیزیوتراپی، تغییر سبک زندگی، وسایل کمکی (بریس و …) و نرمش‌های طبی است. نوع عمل جراحی بر اساس اختلالات استخوانی یا مفصلی تعیین می‌شود. رایج‌ترین اعمال جراحی مورد استفاده ارتوپد شامل جا انداختن شکستگی، تعویض مفصل (آرتروپلاستی)، استئوتومی استخوان، پیوند استخوان، ترمیم تاندون و اعصاب و … است.
چه زمانی باید به متخصص ارتوپدی مراجعه کنیم؟
درد یکی از شایع‌ترین علائم مشکلات استخوانی و مفصلی است. در واقع اکثر مراجعه کنندگان به متخصصان ارتوپدی از درد استخوان یا مفاصل خود رنج می‌برند؛ به‌عنوان‌مثال می‌توان به درد دست، کمر، پا و … اشاره کرد. همچنین تعداد زیادی از مراجعات متخصص ارتوپدی به التهاب و تورم مفصل مربوط می‌شود. امکان بروز تورم مفصلی در بخش‌های مختلف بدن (زانو، لگن، مهره‌های کمر، مهره‌های گردن و …) وجود دارد.
پیگیری و درمان مشکلات مذکور برای پیشگیری از گسترش آنها ضرورت پیدا می‌کند. گاهی تورم و درد مفصل یا استخوان بسیار شدید است و محدودیت دامنه حرکتی را به دنبال دارد. در مواردی نیز این مشکلات نشانه ابتلای فرد به یک بیماری جدی است که باید سریعاً مورد درمان قرار گیرد؛ به‌عنوان‌مثال بیماری‌های خودایمنی به‌واسطه ترشح بعضی مواد موجب التهاب مفاصل و درد استخوان می‌شوند. اگرچه بیماری‌های خود ایمنی درمان قطعی دارند. اما به واسطه دارو درمانی می‌توان از پیشرفت بیماری و از کار افتادگی فرد جلوگیری کرد.
درد مفصل
مراجعه به متخصص ارتوپدی در زمان مواجهه با درد مفصل ضرورت دارد. درد مفصل یکی از مشکلات شایع جوامع امروزی است. این اختلال علاوه بر تحمیل هزینه‌های گزاف درمانی به فرد، کارایی او را برای انجام فعالیت‌های روزمره کاهش می‌دهد. درد مفصل در گذشته بیشتر در جمعیت سالمندان وجود داشته است. اما امروزه به دلیل سبک نادرست زندگی سن ابتلا به این دردها کاهش یافته و حتی به زیر ۲۰ سال رسیده است.
مفصل محل قرار گرفتن و لغزش دو استخوان در کنار یکدیگر است. اجزای مفصل غضروف، استخوان، تاندون، رباط و عضلات را شامل می‌شود. بروز هرگونه مشکل در اجزای مذکور، دردهای مفصلی را در پی دارد. درد مفصل بر حسب شدت آسیب‌دیدگی از خفیف تا شدید متغیر است. درد مفصلی خفیف همیشگی نیست و طی فعالیت‌های خاص بروز پیدا می‌کند. اما دردهای شدید حتی در حین خواب نیز برای فرد مشکل آفرین است.
عوامل مختلفی موجب دردهای مفصلی می‌شوند. مهم‌ترین گام در درمان این دردها، تشخیص عامل ایجاد کننده آن است. متخصص ارتوپدی با ارزیابی شرایط بیمار و اخذ آزمایش‌های پزشکی اقدام به تشخیص علت درد می‌کند. مهم‌ترین دلیل درد مفصل، ساییدگی و تخریب غضروف در محل مفصل است. از دیگر عوامل مؤثر در درد مفصل می‌توان به شکستگی، جابه‌جایی مفصل یا بیماری اشاره کرد. بیماری‌های همراه با درد مفصل عبارتند از:
- فیبرومیالژیا (درد استخوان همراه با خستگی، اختلال در خلق‌وخو، وضعیت خواب و حافظه)
- ریکتز یا راشیتیسم (ضعف و نرمی استخوان در کودکان به دلیل کمبود ویتامین دی)
- اسپوندیلیت آنکیلوزان (التهاب مزمن در مهره‌های ستون فقرات)
- آرتریت (التهاب مفصل ناشی از عفونت یا باکتری گونوکوک)
- بیماری لایم (التهاب مفصلی ناشی از باکتری بورلیوز لایم)
- نقرس (تورم مفصل ناشی از تجمع اوریک اسید در بدن)
- نکروز یا مرگ بافتی استخوان‌ها در محدوده مفصل
- سرطان خون یا سرطان مغز استخوان
- آرتریت روماتوئید (آرتریت جوانان)
- التهاب تاندون‌ها (تندینیت)
- تخریب مفصل یا آرتروز
- کم‌کاری تیروئید
- مصرف دارو
- روماتیسم
- استرس
درد استخوان
میزان شیوع دردهای استخوانی در مقایسه با دردهای مفصلی کمتر است. منشأ این درد می‌تواند استخوانی یا غیر استخوانی باشد؛ به‌عنوان مثال تحریک اعصاب حسی موجب بروز درد در محلی دیگر می‌شود. دلیل این موضوع خطای مغز در تفسیر محل درد است. دردهای غیر استخوانی تحت تأثیر این موضوع ایجاد می‌شود. عوامل مختلفی در بروز درد استخوان نقش دارند. متخصص ارتوپدی در گام اول سعی در تشخیص عامل ایجاد درد دارد. زیرا نحوه درمان هر یک از آنها با دیگری متفاوت است. عوامل دخیل در ابتلای فرد به دردهای استخوانی عبارتند از:
- عفونت استخوان یا استئومیلیت
- پوکی استخوان (ضعف و سستی استخوان)
- خونریزی داخل استخوانی (تشخیص با MRI)
- شکستگی استخوان (تشخیص با رادیوگرافی ساده)
- شکستگی مویی استخوان (تشخیص با CT Scan)
- ضربه به استخوان (تصادف، حرکات ورزشی، حوادث کار و …)
- نرمی استخوان یا استئومالاسی (کمبود کلسیم و ویتامین دی)
- سرطان خون یا سرطان استخوان اولیه و ثانویه (متاستاز سرطان از سایر بخش‌های بدن)
- اختلال در خون‌رسانی به استخوان (مثل انسداد مویرگ‌های خون‌رسان به استخوان در کم خونی داسی)
التهاب و ورم مفصل
مراجعه به متخصص ارتوپدی در صورت ابتلا به التهاب و ورم مفصل ضروری است. التهاب به معنای بزرگ شدن و افزایش حجم مفاصل مختلف بدن است. معمولاً ورم مفصل به همراه علائمی چون احساس گرما، قرمزی، درد، کاهش محدوده حرکتی، خشکی و سفتی نمایان می‌شود. عوامل مختلفی در بروز التهاب و ورم مفصل نقش دارند. صرف‌نظر از نوع عامل ایجادکننده، این عارضه باید سریعاً مورد پیگیری و درمان قرار گیرد. زیرا می‌تواند نشانه یک بیماری جدی در فرد باشد.
در اکثر موارد التهاب و تورم از آسیب‌دیدگی اجزای مفصلی (استخوان، عضلات، تاندون، لیگامان، غضروف و عصب) نشئت می‌گیرد. اما امکان بروز این مشکل تحت تأثیر آسیب‌دیدگی خارج از مفصل نیز وجود دارد؛ به‌عنوان‌مثال می‌توان التهاب بورسیت (کیسه‌های حاوی مایع سینوویال) موجب التهاب مفصل می‌شود. تورم پوست و تومورهای اطراف مفصل را نیز می‌توان به این موارد اضافه کرد. در مواردی خونریزی داخل مفصلی و یا شکستگی داخل استخوانی نیز موجب التهاب و ورم مفصل می‌شود.
در اکثر موارد تورم مفصل تحت تأثیر افزایش تولید مایع مفصلی (سینوویال) انجام می‌شود. مفصل محل لغزش دو استخوان در کنار یکدیگر است. سطوح استخوان‌های مجاور هم با لایه‌ای از غضروف پوشیده می‌شود. وظیفه لایه غضروفی آسان‌تر کردن حرکت استخوان‌ها در کنار یکدیگر است. محدوده مفصل با استفاده از یک پوشش تحت عنوان کپسول مفصلی احاطه می‌شود.
سطح داخلی این محفظه، لایه سینوویال نام دارد. وظیفه لایه مذکور وظیفه تولید مایع لزج سینوویال است. وجود این مایع به لغزندگی هرچه بیشتر سطوح مفصل کمک می‌کند. تغذیه سلول‌های غضروفی را نیز می‌توان به فواید مایع سینوویال اضافه کرد. گاهی تولید مایع سیتوویال دچار اختلال شده و حد معمول فراتر می‌رود. بعضی بیماری‌ها در تولید اضافه این مایع نقش دارند. آرتروز، رماتیسم، نقرس، نقرس کاذب یا بیماری‌های خود ایمنی از قبیل روماتیسم، آرتریت و لوپوس نیز در این دسته جای می‌گیرند. سایر عوامل تأثیرگذار در افزایش تولید مایع سینوویال عبارتند از:
- کشیدگی یا آسیب‌دیدگی لایه سینوویال
- ایجاد تومور در بافت سینوویال
- التهاب بافت سینوویال
- عفونت
سخن پایانی
ارتوپدی شاخه‌ای از علم پزشکی یا جراحی است که در رابطه با سیستم حرکتی بدن فعالیت دارد. مراجعه به متخصص ارتوپدی در بعضی موارد از قبیل درد و التهاب مفصل یا درد استخوان ضرورت دارد. زیرا می‌تواند نشانه‌ای از بروز یک بیماری جدی در فرد باشد؛ به‌عنوان‌مثال بسیاری از بیماری‌های خودایمنی با التهاب و درد شدید مفصل همراه هستند. این التهاب معمولاً به صورت تورم، خشکی، سفتی، قرمزی و احساس داغی مفصل نمایان می‌شود. تشخیص زودهنگام بیماری‌های خودایمنی از پیشرفت علائم و کاهش دامنه حرکتی مفاصل جلوگیری می‌کند. در صورتی که هرگونه علائم غیرطبیعی ارتوپدی دارید می‌توانید جهت تشخیص و درمان به صورت حضوری به مطب دکتر عباس بهراد متخصص ارتوپدی، جراح زانو و لگن در تهران مراجعه کنید.
