مچ پا یکی از مفاصل حساس بدن است که گاهی اوقات تحت تأثیر کار سنگین، بیماری، ناهنجاری‌های استخوانی و … دچار فرسودگی و تخریب می‌شود. راه‌های مختلفی برای درمان این مشکلات وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به رژیم دارویی، تمرینات فیزیوتراپی و جراحی اشاره کرد. یکی از روش‌های جراحی آرتروپلاستی کامل مچ پا نام دارد. متخصص ارتوپد این روش را تنها در شرایط آرتروز شدید مفصل پا و عدم دریافت نتیجه مطلوب از درمان‌های غیر جراحی بکار می‌گیرد. برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با جراحی آرتروپلاستی مچ پا خواندن این مقاله را از دست ندهید.
ساختار مفصل مچ پا را بیشتر بشناسید
مچ پا (تیبیوتالار) یکی از مفاصل مهم بدن است که از سه استخوان درشت‌نی (تیبیا)، نازک‌نی (فیبولا) و استخوان تاپ یا تالوس (Talus) تشکیل می‌شود. استخوان درشت‌نی و نازک‌نی مربوط به ساق پا می‌باشد. تالوس نیز استخوان کوچکی است که روی پا قرار گرفته و از بالا به درشت‌نی و نازک‌نی و از پایین به پاشنه وصل می‌شود. این استخوان‌ها به واسطه چندین رباط و تاندون (از قبیل زردپی آشیل) محکم در کنار هم قرار گرفته و کپسول مفصلی را ایجاد کرده‌اند. سطح بالایی استخوان تالوس و سطح پایینی استخوان درشت‌نی از غضروف پوشیده شده است.
وجود لایه غضروفی برای حرکت راحت استخوان‌ها در کنار هم ضرورت دارد. گاهی اوقات عملکرد مفصل مچ پا به دلایل مختلف دچار اختلال می‌شود. دلیل این موضوع می‌تواند تخریب و آسیب لایه غضروفی باشد. در نتیجه حرکت استخوان‌ها در کنار هم به سختی صورت گرفته و موجب درد، تورم و سفتی مفصل می‌شود. عدم درمان به موقع این مشکلات به درد شدید و ناتوانی از حرکت مچ پا ختم می‌شود. گاهی شدت علائم به حدی است که فرد را از انجام فعالیت‌های روزمره بازمی‌دارد. البته بر حسب میزان آسیب‌دیدگی علائم مذکور با شدت و ضعف همراه است.
علت آسیب مفصل مچ پا چیست
تخریب لایه غضروفی در مفصل مچ پا تحت تأثیر عوامل مختلفی بروز پیدا می‌کند. مهم‌ترین عوامل مؤثر در این زمینه عبارتند از:
- آسیب مفصلی حاصل از بیماری‌های خودایمنی از قبیل روماتیسم، لوپوس و …
- ساییدگی حاصل از فعالیت‌های سنگین و مداوم
- ناهنجاری‌های استخوانی در ناحیه مچ پا
- کاهش خون‌رسانی یا مرگ بافتی (نکروز)
- شکستگی مچ پا (تروما)
- جراحی ناموفق در مچ پا
- عفونت
- ضربه
نحوه تشخیص آسیب‌دیدگی مچ پا
افراد دچار مشکل در مچ پا معمولاً با علائمی چون درد، سفتی، تورم و کاهش دامنه حرکتی در این ناحیه مواجه می‌شوند. متخصص ارتوپد برای تشخیص نوع آسیب و شدت آن از معاینه بالینی و بررسی سابقه پزشکی بیمار استفاده می‌کند. تشخیص قطعی‌تر نیازمند تصویربرداری رادیولوژی یا MRI است. گاهی در کنار این موارد، انجام سونوگرافی داپلر (Doppler) نیز ضرورت پیدا می‌کند. زیرا امکان بروز درد و تورم مچ پا تحت تأثیر لخته خون وریدی عمقی (ترومبوز دیواره سیاهرگی) وجود دارد.
آرتروپلاستی کامل مچ پا چیست
راه‌های مختلفی برای درمان مشکلات ناشی از آسیب مفصل مچ پا وجود دارد. دارودرمانی، فیزیوتراپی و جراحی از جمله این موارد هستند. ابتدا متخصص ارتوپد شرایط بیمار را بررسی و راه‌های غیرتهاجمی را امتحان می‌کند. در صورت ناموفق بودن درمان با روش‌های غیرتهاجمی جراحی ضرورت پیدا می‌کند. جراحی مفصل مچ پا به روش‌های مختلف انجام می‌شود. از جمله این موارد می‌توان به آرتروز (خشک کردم مفصل) و آرتروپلاستی اشاره کرد. در عمل آرتروپلاستی، مفصل مچ پا به صورت ناقص یا کامل با پروتز تعویض می‌شود. اصطلاح آرتروپلاستی کامل مچ پا (Ankle arthroplasty) نیز به همین موضوع اشاره دارد. البته این عمل تنها مختص مچ پا نیست و برای سایر مفاصل از قبیل زانو، لگن، شانه، آرنج و … نیز کاربرد دارد. در صورت انجام صحیح عمل و مراقبت‌های کافی بعد از آن، مشکلاتی از قبیل درد، خشکی و محدودیت دامنه حرکتی در مچ پا کاهش پیدا می‌کند.
مهم‌ترین نکات قبل از عمل آرتروپلاستی کامل مچ پا
قبل از عمل رعایت نکات زیر ضرورت دارد:
- انجام کامل آزمایش‌ها برای اطمینان یافتن از سلامت بیمار (آزمایش خون و …)
- آگاه کردن پزشک از سابقه بیماری
- آگاه کردن پزشک از داروهای مصرفی
- قطع مصرف داروهای ضد انعقاد خون (مثل آسپرین) زیر نظر پزشک
- اجتناب از خوردن و آشامیدن از 8 ساعت قبل عمل
- داشتن همراه به مدت 1 الی 2 هفته برای کمک
- ترک مصرف سیگار از یک ماه قبل از عمل
- ترک مصرف مشروبات الکلی از دو هفته قبل از عمل
آرتروپلاستی کامل مچ پا چگونه انجام می‌شود
برای شروع عمل آرتروپلاستی کامل مچ پا بیمار تحت بیهوشی یا بی‌حسی نخاعی (از کمر به پایین) قرار می‌گیرد. دستیابی به بخش‌های عمقی مفصل نیازمند ایجاد برش در جلوی مچ پا است. با کنار زدن ماهیچه، تاندون و عروق کپسول مفصل نمایان می‌شود. سپس جدا ساختن استخوان درشت نی و نازک‌نی از استخوان تالوس در دستور کار قرار می‌گیرد. بخش‌های آسیب دیده استخوان نازک‌نی و درشت‌نی با استفاده از اره جراحی برش داده می‌شود. هدف از این کار ایجاد سطوح صاف برای اتصال بهتر به پروتز است. برش سطح بالای استخوان تالوس نیز به همین منظور می‌باشد.
پروتز مچ پا از سه بخش صفحه رابط درشت‌نی، قطعه تالوس و تکیه‌گاه متحرک تشکیل شده است. صفحه رابط درشت نی و قطعه تالوس به سطوحی با همین عنوان وصل می‌شوند. تکیه‌گاه متحرک نیز یک صفحه پلاستیکی (از جنس پلی‌اتیلن) است که در بین دو بخش مذکور قرار گرفته و حرکت آنها را تسهیل می‌کند. متخصص ارتوپد بعد از اطمینان یافتن از صحت عملکرد پروتز کار گذاشته شده، محل را با محلول سالین شستشو می‌دهد. سپس کپسول بسته و بخیه زده می‌شود. مرحله پایانی به ترتیب شامل بازگشت ماهیچه، تاندون و … به محل خود، بخیه پوست و پانسمان است.
انواع پروتز آرتروپلاستی کامل مچ پا
مفصل مصنوعی بر حسب نحوه اتصال به استخوان این محدوده به دو نوع سیمانی و غیر سیمانی تقسیم می‌شود. در نوع سیمانی از چسب مخصوص که به اصطلاح سیمان نام دارد موجب اتصال اجزا به هم می‌شود. در نوع غیر سیمانی سطوح فلزی پروتز از خلل و فرج ریزی تشکیل شده است. با گذر زمان استخوان به داخل این سوراخ‌ها رشد کرده و اتصال محکمی را ایجاد می‌کند.
مراقبت‌های بعد از عمل آرتروپلاستی کامل مچ پا
بیمار بعد از عمل 1 الی 2 روز در بیمارستان بستری شده تا وضعیت او به صورت دقیق کنترل شود. درد حاصل از عمل نیز با استفاده از داروهای تجویزی کنترل می‌شود. استفاده از دستگاه آنتی آنالژزی در بیمارستان برای تنظیم داروی مسکن بیمار استفاده می‌شود. برای ثابت نگه‌داشتن مچ نیز از آتل یا اسپلینت استفاده می‌شود. ناگفته نماند که برای جلوگیری از تجمع خونابه در مفصل مچ پا، یک لوله داخل آن جای‌گذاری می‌شود. این لوله خون اضافه را به بیرون هدایت می‌کند، 2-1 روز بعد از عمل برداشته می‌شود. بعد از عمل آرتروپلاستی کامل مچ پا انجام نکات زیر ضرورت دارد:
- انجام دقیق و منظم تمرینات فیزیوتراپی از بعد عمل به مدت 3 ماه برای افزایش دامنه حرکتی مچ پا
- استفاده از واکر یا عصا به مدت 6 هفته برای جلوگیری از وارد شده وزن به مچ پا
- قرار دادن مچ پا بالاتر از سطح قلب برای کاهش درد و تورم
- اجتناب از انجام ورزش تا یک ماه بعد از عمل
- استفاده از کیسه یخ برای کاهش تورم
- خشک و تمیز نگه‌داشتن محل برش
- کشیدن بخیه بعد از 2 الی 3 هفته
عوارض آرتروپلاستی کامل مچ پا
آرتروپلاستی کامل مچ پا همچون سایر جراحی‌های باز دارای عوارض مختلفی است. البته امروزه پیشرفت‌های زیادی در این زمینه انجام و به درصد موفقیت‌آمیز بودن آن افزوده شده است. عوارض اغلب ناشی از مهارت پایین پزشک و یا مراقبت‌های ضعیف بعد از عمل می‌باشد. یکی از عوارض این عمل جراحی، خطر عفونت است که در 2 الی 4 درصد افراد تحت درمان مشاهده می‌شود. از علائم عفونت می‌توان به تب، التهاب و خروج ترشح از محل برش اشاره کرد. منشأ عفونت می‌تواند محل جراحی یا عفونت انتشار یافته از سایر نقاط بدن باشد. اگرچه عفونت خفیف، با استفاده از داروهای آنتی‌بیوتیک قابل درمان است. اما در مواد حاد، برداشتن پروتز مچ پا ضرورت می‌یابد.
یکی دیگر از عوارض جدی آرتروپلاستی کامل مچ پا، لق شدن پروتز کاشته شده است. لق شدن تنها مختص این مفصل نیست و برای تمامی مفاصل مصنوعی صدق می‌کند. با این تفاوت که احتمال لقی مچ پا بیشتر از سایرین است. افراد جوان بیشتر از سالخوردگان لق شدگی مفصل مچ پا را تجربه می‌کنند. به همین دلیل متخصص ارتوپد قبل از جراحی شرایط جسمی و سنی فرد را نیز در نظر می‌گیرد. درمان این مشکل نیازمند جراحی مجدد و تعویض پروتز است. سایر عوارض احتمالی در این عمل جراحی عبارتند از:
- آسیب‌دیدگی عروق و اعصاب محدوده مچ پا در حین جراحی که موجب بی‌حسی و … می‌شود
- اسکارهای پوستی ضخیم (که گاهی به جراحی ترمیمی نیاز دارند)
- شکستگی استخوان درشت‌نی یا نازک‌نی در حین عمل
- ترومبوز یا ایجاد لخته در عروق تحتانی بدن
- حساسیت به مفصل کاشته شده
- محدودیت حرکتی در مچ پا
- عدم تسکین درد مچ پا
- خشکی و ضعف مفصل
- در رفتگی مچ پا
هزینه آرتروپلاستی کامل مچ پا
هزینه عمل تعویض مفصل ثابت نیست و به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ به‌عنوان‌مثال می‌توان به برند، کیفیت، دوام و نوع پروتز (سیمانی یا غیر سیمانی) اشاره کرد. همچنین نوع کلینیک (دولتی یا خصوصی)، داروهای تجویزی، تجهیزات مورد استفاده و تخصص و مهارت پزشک نیز در تعیین هزینه نقش دارند. ناگفته نماند که بیمه بخش زیادی از هزینه‌های عمل را پوشش می‌دهد. البته پیش از عمل باید از بیمه-های طرف قرارداد با بیمارستان اطمینان حاصل کرد. هزینه جراحی‌های مجدد مفصل مچ پا (تعویض پروتز) در مقایسه با تعویض اولیه بیشتر است. همچنین عوارض و مدت زمان بستری در بیمارستان نیز افزایش می‌یابد.
سؤالات متداول
از جمله سؤالات پرتکرار در زمینه آرتروپلاستی کامل مچ پا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
آیا بعد از آرتروپلاستی کامل مچ پا شرکت در جلسات فیزیوتراپی ضرورت دارد
بله؛ انجام تمرینات زیر نظر ارتوپد برای افزایش دامنه حرکتی مچ پا الزامی است.
آیا آرتروپلاستی کامل مچ پا سن خاصی دارد
بله؛ طول عمر این مفاصل حدود 10 سال است و عمل مجدد تعویض مفصل سخت‌تر از عمل اولیه می‌باشد. به همین دلیل این روش برای افراد جوان چندان مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. بیشتر مشکلات مفصل مچ پا در جوانان با روش خشک کردن برطرف می‌شود.
چگونه می‌توان عوارض ناشی از این عمل را کاهش داد
عوارض بعد از عمل تعویض مفصل بیشتر از تجربه و مهارت پایین پزشک یا مراقبت‌های ضعیف بیمار نشئت می‌گیرد. از این رو با مراجعه به متخصص ارتوپد ماهر و رعایت دقیق دستورالعمل‌های پزشکی می‌توان دوران نقاهت را به بهترین شکل پشت سر گذاشت.
رابطه وزن و موفقیت عمل آرتوپلاستی مچ پا چیست
یکی از شرایط لازم برای انجام آرتروپلاستی کامل مچ پا، پایین بودن وزن بیمار است. دلیل این موضوع عمر نه چندان زیاد پروتزهای کاشته شده در مچ بیمار است. عمر مفصل مصنوعی مچ پا در مقایسه با ران و لگن کمتر و حدود 10 سال است. وارد شدن وزن بالا به پروتز از طول عمر آن می‌کاهد.
سخن پایانی
ما در این مقاله یکی از روش‌های جراحی مفصلی به نام آرتروپلاستی کامل مچ پا را مورد بررسی قرار دادیم. در این روش مفصل آسیب دیده و تخریب شده مچ با پروتزهای مخصوص جایگزین می‌شود. رفع مشکلات مفصلی در این ناحیه ابتدا با استفاده از داروهای مسکن و ضدالتهاب یا تمرینات فیزیوتراپی در دستور کار قرار می‌گیرد. متخصص ارتوپد در صورت مؤثر نبودن هر یک از این روش‌ها، جراحی آرتروپلاستی را به عنوان یکی از گزینه‌های مناسب مطرح می‌کند. البته کاهش درد و سفتی و بهبود دامنه حرکتی مچ پا به این روش در گرو مراجعه به متخصص ارتوپد باتجربه و ماهر است. در صورتی که شما نیز در مچ پای خود احساس درد دارید می‌توانید به صورت حضوری به مطب دکتر عباس بهراد، متخصص ارتوپدی، جراح زانو و لگن در تهران مراجعه کنید.
