طولانیترین عصب موجود در بدن سیاتیک نام دارد. این عصب از بخش تحتانی ستون فقرات آغاز و در نهایت به کف پا ختم میشود. عوامل مختلفی عصب مذکور را تحت فشار قرار داده یا تحریک میکنند. از جمله این عوامل میتوان به دیسک کمر، بارداری، عفونت، تومور ستون فقرات و ضربه اشاره کرد. پیامد چنین وضعیتی بروز درد در اندامهای تحتانی و ناتوانی حرکتی است. این مقاله به بررسی راههای درمان درد سیاتیک و همچنین علائم و عوامل دخیل در بروز آن اختصاصدادهشده است. با ما تا پایان همراه باشید.
درد سیاتیک چیست
یکی از شایعترین دلایل ناتوانی در حرکت و درد اندامهای تحتانی مربوط به بیماری سیاتیک است. سیاتیک به عنوان طولانیترین عصب موجود در بدن است. این عصب از بخش تحتانی ستون فقرات (ناحیه کمر) آغاز و پس از لگن، ران تا ساق پا ادامه مییابد. عصب در محدوده ساق پا به دوشاخه تقسیم میشود. یکی از آنها به سمت کف پا و دیگری تا روی پا ادامه پیدا میکند. مسئولیت حس و حرکت بسیاری از اندامهای تحتانی برعهده این عصب قرار دارد.
گاهی اوقات عصب سیاتیک تحت تأثیر عوامل مختلف دچار تحریک، فشار و گرفتگی میشود. امکان بروز این وضعیت در هر نقطه از عصب وجود دارد. تبعات این وضعیت بروز درد، بیحسی و مشکلات حرکتی است. اگرچه به لحاظ سنی درد سیاتیک بیشتر در سنین بزرگسالی (50-30) سال مشاهده میشود. اما امروزه به دلیل سبک نامناسب زندگی سن ابتلا به این درد کاهش یافته است. میزان شیوع درد سیاتیک در مردان بیشتر از زنان است. زنان نیز اغلب در دوران بارداری یا بعد از آن این درد را تجربه میکنند.
علت درد سیاتیک چیست
عوامل مختلفی در تحریک یا فشردگی عصب سیاتیک نقش دارند. شایعترین دلیل برای بروز این عارضه مشکلات مربوط به دیسک کمر است؛ بهعنوانمثال میتوان به بیروزدگی دیسک و یا لغزندگی آن اشاره کرد. درمان سیاتیک در این موارد نیازمند رفع مشکلات مربوط به ستون فقرات است. گرفتگی عضلات ناحیه باسن نیز در بسیاری از موارد موجب بروز این مشکل میشوند. عصب سیاتیک در حین عبور از ناحیه لگن از داخل یا نزدیکی عضله پیریفورمیس عبور میکند. گرفتگی و سفتی این عضله (سندروم پیریفورمیس) که در عمق لگن و باسن قرار گرفته، فشار به عصب مجاور را به دنبال دارد.
ناگفته نماند که سبک نادرست زندگی دلیل بسیاری از دردهای سیاتیکی در عصر حاضر است. نداشتن تحرک کافی، افزایش وزن، برداشتن اجسام سنگین، نشستن طولانی مدت، حرکات ورزشی نامناسب و … در این دسته جای میگیرند. سایر عوامل مؤثر در ابتلا به درد سیاتیک عبارتاند از:
- عفونت
- بارداری
- تنگی کانال
- بیماری دیابت
- استعمال دخانیات
- التهاب مفصل ساکروایلیاک (محل اتصال انتهای کمر به لگن)
- زائده و خارهای استخوانی روی مهره ناشی از ساییدگی و آرتروز
- صدمات وارده به ستون فقرات ناشی از ضربه، تصادف، سقوط و …
علائم درد سیاتیک
علائم درد سیاتیک بر اساس میزان فشار وارده به عصب و محدوده درگیر متفاوت است. اما درد یک طرفه (یک سمت) پایین کمر، لگن و ران یکی از مهمترین شاخصههای این بیماری است. البته کیفیت درد در همه افراد یکسان نیست. برخی افراد آن را به شکل خفیف و همراه با سوزنسوزن شدن اندامهای تحتانی احساس میکنند. اما گاهی اوقات درد به شکل شدید، تیز و ناگهانی بروز پیدا میکند. سایر علائم این درد عبارتاند از:
- تشدید درد با عطسه، سرفه یا راهرفتن
- بیحسی و سنگینی اندامهای تحتانی
- احساس برقگرفتگی
- خواب رفتن اندامها
- ناتوانی در حرکت
- ضعف عضلات
نحوه تشخیص درد سیاتیک
تشخیص اولیه این عارضه با کمک علائم بیمار و نحوه راهرفتن او روی پاشنه و پنجه انجام میشود. البته پزشک برای تشخیص قطعی از نوار عصب و عضله استفاده میکند. با این آزمایش پاسخ عضلات به عصب سیاتیک سنجیده و نقاط معیوب شناسایی میشود. تعیین میزان و مدتزمان درگیری از مزایای نوار عصب و عضله است. در بعضی موارد نیز تصویربرداری MRI برای تشخیص هرگونه مشکل در ستون مهره یا نخاع و تأثیر آنها بر عصب سیاتیک ضرورت مییابد.
درمان سیاتیک
درمان سیاتیک به لحاظ جلوگیری از پیشرفت علائم حائز اهمیت است. درد حاصل از گرفتگی این عصب بهمرورزمان افزایش یافته و موجب ضعف عضلات محدوده تحتانی بدن میشود. ضعف عضلات گاهی به صورت لاغر شدن پاها بروز پیدا میکند. بروز سیاتیک مقاوم به درمان یکی دیگر از عوارض بیتوجهی به درمان است. بر اساس میزان فشار وارده به عصب سیاتیک روشهای درمانی متفاوتی برای بهبود بیماران وجود دارد. انتخاب روش درمانی مناسب بر عهده پزشک متخصص قرار دارد. این روشها عبارتاند از:
دارو درمانی
پزشک متخصص در موارد خفیف درد سیاتیک از انواع داروها برای بهبود وضعیت بیمار بهره میگیرد. از جمله داروهای رایج در این زمینه میتوان به شل کننده عضلات، ضدالتهاب و مسکن اشاره کرد. همچنین در مواردی داروهای ضدافسردگی و ضد تشنج برای کاهش تحریک عصب و درمان سیاتیک مورد استفاده قرار میگیرد. استراحت مطلق چند روزه، تعطیلی فعالیتهای سنگین برای مدت طولانی و همچنین کمپرس سرد و گرما تأثیرگذاری دارو درمانی را به میزان چشمگیری افزایش میدهد.
برنامه فیزیوتراپی
اغلب دردهای سیاتیکی با استفاده از یک برنامه مناسب فیزیوتراپی بهبود مییابند. برنامه فیزیوتراپی برای درمان سیاتیک از بخشهای مختلفی تشکیل شده است. لیزردرمانی، طب سوزنی، حرکات ورزشی مناسب و مانیپولاسیون در گروه برنامههای فیزیکی جای میگیرند.
لیزر درمانی
لیزردرمانی به دو شیوه کم توان (سرد) و پرتوان در دسترس متقاضیان قرار دارد. البته مراکز فیزیوتراپی برای درمان گرفتگی سیاتیک از لیزر پرتوان (دارای امواج با طول موج زیاد) استفاده میکنند. دلیل این موضوع افزایش عمق تأثیر و بهبودی سریعتر بیماران است.
طب سوزنی
کاربرد طب سوزنی در درمان سیاتیک سابقهای هزاران ساله دارد. این روش در مواردی که تحریک عصب سیاتیک مربوط به التهاب یا نقاط ماشهای (Trigger Point) است، کاربرد دارد. در واقع طب سوزنی با غیرفعالکردن نقاط ماشهای و رفع التهاب به بهبودی بیماران کمک میکند.
مانتیپولاسیون
مانیپولاسیون نوعی مانور متخصص طب فیزیک و توانبخشی با دست روی ستون فقرات فرد بیمار است. این کار موجب آزادسازی عصب سیاتیک، کاهش درد افزایش قدرت حرکتی میشود. در اصطلاح عامیانه به این کار جا انداختن ستون فقرات میگویند. محدودیت سنی یا جنسیتی برای درمان سیاتیک با این روش وجود ندارد. اما در صورت داشتن تومور، عفونت، پوکی استخوان، روماتیسم مفصلی و ضعف مفصل انجام آن توصیه نمیشود. تعداد جلسات مانیپولاسیون بر حسب میزان آسیب بین 6-3 جلسه متغیر است.
تزریق گاز اوزون
یکی از روشهای جدید در درمان سیاتیک تزریق گاز اوزون است. تزریق گاز اوزون به محل مورد نظر بعد از شناسایی عامل محرک و محدوده درگیر انجام میشود. گاز اوزون با نقش ضدالتهاب خود آزادسازی عصب سیاتیک و کاهش درد را به دنبال دارد. البته مشاهده نتایج نیازمند 3 الی 5 جلسه اوزون درمانی است.
جراحی
معمولاً درمان آسیب سیاتیک حاد که به درمانهای دارویی و … پاسخ ندهد و یا عوارض غیرقابلبرگشت آن مثل ضعف پیشرونده قدرت عضلات و … شروع شود، جراحی میباشد. همچنین بیحسی اندامهای تناسلی و ضعف شدید اندامهای تحتانی را میتوان به علائم سیاتیک حاد اضافه کرد. نوع جراحی به عامل ایجاد کننده این عارضه وابسته است؛ بهعنوانمثال بیرونزدگی یا شکستگی دیسک و تومور ستون فقرات با عمل لامینکتومی انجام میشود. عوارض مختلفی برای این جراحی عنوان شده است. عفونت، آسیب به نخاع و لخته شدن خون در پا از جمله این موارد است. البته انجام جراحی به روش میکروسکوپی به دلیل کوچک بودن محل برش بخش زیادی از این عوارض را کاهش میدهد.
سخن پایانی
دلیل بسیاری از مشکلات حرکتی یا درد موجود در بخشهای تحتانی بدن مربوط به گرفتگی عصب سیاتیک است. این عصب از پایین ستون فقرات تا لگن، ران، ساق و کف پا کشیده شده است. عارضه مذکور بر اساس محدوده درگیر با علائم مختلفی بروز مییابد. اما درد و سوزنسوزن شدن محدوده کمر، لگن و ران از شاخصترین علائم آن است. درمان سیاتیک به روشهای مختلفی انجام میشود. فیزیوتراپی مؤثرترین اقدام برای رفع درد و محدودیت حرکتی مبتلایان است. البته در صورت حاد شدن شرایط فرد باید تحت جراحی قرار گیرد. در صورت داشتن هرگونه علائم مشابه سیاتیک زانو میتوانید به صورت حضوری به مطب دکتر عباس بهراد متخصص ارتوپدی، جراح زانو و لگن مراجعه کنید.