عوامل مختلفی موجب بروز درد در ناحیه دنبالچه می‌شوند. از جمله این موارد می‌توان به شکستگی، کوفتگی، کیست، تومور، التهاب مفصل، مشکلات ستون فقرات، گرفتگی ماهیچه و … اشاره کرد. اما شکستگی دنبالچه در چه شرایطی رخ می‌دهد؟ چگونه می‌توان آن را از سایر عارضه‌های مذکور تشخیص داد؟ بهترین راهکار برای درمان این عارضه چیست؟ برای یافتن پاسخ این سؤالات و موارد بیشتر ما را تا پایان همراهی کنید.
شکستگی دنبالچه
دنبالچه یا کوکسیکس (Coccyx) عنوان آخرین استخوان از ستون فقرات است. این بخش از ستون مهره شامل 5-3 مهره است. این مهره‌ها در ابتدای تولد حالت متحرک داشته و به مرور زمان حالت جوش خورده پیدا می‌کنند. البته به واسطه رباط و مفاصل بین مهره‌ها دامنه حرکتی اندکی در آنها مشاهده می‌شود. آخرین بخش دنبالچه حالت نرم و خمیده دارد. البته میزان انحنا در همه افراد یکسان نیست. وارد شدن فشار شدید به این ناحیه، عوارض متعددی همچون کوفتگی، شکستگی یا در رفتگی دنبالچه را در پی دارد.
دلیل شکستگی استخوان دنبالچه
عوامل مختلفی در بروز شکستگی استخوان دنبالچه نقش دارند. در اکثر موارد شکستگی تحت تأثیر حوادثی از قبیل تصادف، ضربه، سقوط و زمین خوردن ایجاد می‌شود. اعمال فشار زیاد به محدوده دنبالچه نیز در شکستگی آن مؤثر است؛ به عنوان مثال بعضی فعالیت‌های ورزشی فشار زیادی به استخوان دنبالچه وارد می‌کنند. دوچرخه سواری یا قایقرانی از جمله این موارد به شمار می‌روند.
زنان بیشتر از مردان (5 برابر) در معرض ابتلا به شکستگی استخوان دنبالچه قرار دارند. عوامل مختلفی برای این موضوع عنوان شده است. دلیل اصلی مربوط به آناتومی متفاوت دنبالچه و حالت خمیده آن در زنان می‌باشد. در نتیجه آسیب‌پذیری آن در برابر فشار و صدمات افزایش می‌یابد. بزرگی لگن خاصره در زنان نیز دلیل دیگر افزایش آمار شکستگی استخوان دنبالچه در زنان است. در نتیجه حین نشستن فشار بیشتری به این استخوان وارد می‌شود. دلیل سوم را می‌توان به زایمان زنان نسبت داد. بسیاری از زنان در حین زایمان به دلیل فشار زیاد شکستگی دنبالچه را تجربه می‌کنند.
یکی دیگر از عوامل مؤثر در شکستگی این استخوان، اضافه وزن است. در حالت نشسته وزن اندام‌های فوقانی بدن به استخوان دنبالچه وارد می‌شود. با افزایش وزن، این استخوان تحت فشار بیشتری قرار می‌گیرد. ضمن اینکه دنبالچه افراد دارای وزن متناسب، در حین نشستن به سمت پایین چرخش پیدا می‌کند. در نتیجه نیروی کمتری را تحمل کرده و از آسیب در امان می‌ماند. لازم به ذکر است که مشکلاتی از قبیل پوکی استخوان نیز احتمال ابتلا به این عارضه را افزایش می‌دهد.
علائم شکستگی دنبالچه
درد دنبالچه یکی از علائم شاخص شکستگی این استخوان است. البته این درد دائمی نیست و در وضعیت‌های مختلف بروز پیدا می‌کند؛ به عنوان مثال می‌توان به درد شدید حین نشستن، لم دادن یا ایستادن‌های طولانی‌مدت اشاره کرد. همچنین درد پایین کمر حین بلند شدن به شکل ناگهانی، آمیزش جنسی، ادرار و مدفوع را نیز می‌توان به علائم شکستگی استخوان دنبالچه اضافه کرد. گاهی درد ناحیه دنبالچه سایر نواحی از قبیل پا را درگیر می‌کند. همچنین در برخی شرایط امکان تکرر مدفوع و کبودی محل دنبالچه وجود دارد.
نحوه تشخیص شکستگی دنبالچه
در اکثر موارد افراد مبتلا به شکستگی دنبالچه به واسطه درد شدید ناحیه تحتانی کمر به پزشک مراجعه می‌کنند. پزشک مربوطه برای تشخیص اولیه از معاینه بالینی استفاده می‌کند. اما تشخیص قطعی این عارضه نیازمند تصویربرداری اشعه ایکس یا معاینه مقعدی است. زیرا هر نوع درد در ناحیه دنبالچه مربوط به شکستگی نمی‌باشد. در بسیاری از موارد درد این ناحیه تحت تأثیر کوفتگی دنبالچه رخ می‌دهد. مواردی چون کیست، تومور، عفونت، اسپاسم عضلات لگن، زائده استخوانی (استخوان رست)، التهاب مفصل و آسیب به ستون فقرات نیز موجب بروز درد در ناحیه دنبالچه می‌شود.
تصویربرداری اشعه ایکس در دو حالت نشسته و ایستاده انجام می‌شود. هدف از این کار اندازه‌گیری زاویه دنبالچه و مقایسه آنها با یکدیگر است. در معاینه مقعدی (رکتوم) نیز پزشک با انگشت خود انتهای دنبالچه را لمس می‌کند. هدف از این کار بررسی دامنه حرکتی دنبالچه است. دامنه حرکت در حالت طبیعی 13 درجه می‌باشد. در صورت افزایش یا کاهش دامنه حرکتی امکان بروز مشکل در این بخش از ستون فقرات محتمل است.
درمان شکستگی دنبالچه
راه‌های مختلفی برای درمان شکستگی استخوان دنبالچه وجود دارد که در دو گروه جراحی و غیر جراحی جای می‌گیرند. در اکثر موارد (بیش از 90 درصد) شکستگی این استخوان با روش غیر جراحی برطرف می‌شود. استفاده از داروهای مسکن و ضدالتهاب (غیراستروئیدی) و تمرینات ارتوپدی از جمله این موارد هستند. در صورت عدم دریافت نتیجه مطلوب از روش‌های غیر جراحی، جراحی دنبالچه ضرورت پیدا می‌کند.
فیزیوتراپی
در بسیاری از موارد درمان شکستگی دنبالچه با انجام منظم تمرینات ورزشی زیر نظر فیزیوتراپ موفقیت‌آمیز است. با این کار به میزان قابل‌توجهی فشار از روی دنبالچه برداشته شده و درد حاصل از آن کاهش می‌یابد. تمرینات ورزشی همچنین به تقویت عضلات و بهبود جریان خون در ناحیه لگن و اطراف ستون فقرات کمک می‌کند. البته فیزیوتراپی تنها محدود به حرکات ورزشی نیست. بلکه موارد زیر را نیز شامل می‌شود:
- ماساژ کمر
- الکتروتراپی
- طب سوزنی
- تناوب سرما و گرما درمانی
- آموزش صحیح نشستن، راه رفتن، ایستادن و …
- جابه‌جایی استخوان دنبالچه با دست (جا انداختن یا آزاد کردن دستی لیگامان)
جراحی
در شرایطی که استفاده از دارو یا خدمات فیزیوتراپی تأثیری در التیام درد دنبالچه نداشته باشد، پزشک از روش جراحی برای درمان شکستگی استفاده می‌کند. در این روش برشی در پشت برای دسترسی به دنبالچه و برداشتن آن اعمال می‌شود. البته عوارض بسیاری برای این عمل جراحی عنوان شده است. عفونت محل برش یکی از این عوارض است که به دلیل نزدیکی محل برش به مقعد رخ می‌دهد. همچنین در حین نشستن فشار بالایی به محل برش وارد و بهبودی آن را طولانی می‌کند. به همین دلیل جراحی جزء در موارد معدود به کار گرفته نمی‌شود.
نکته
یکی از نکات بسیاری مهم در زمینه درمان شکستگی استخوان دنبالچه اجتناب از یبوست است. زیرا مدفوع کردن در شرایط یبوست فشار فراوانی به دنبالچه وارد و درد آن را تشدید می‌کند. به همین منظور استفاده از مواد غذایی حاوی فیبر از قبیل میوه و سبزیجات اهمیت بسیاری دارد. همچنین استفاده از بالشتک مخصوص و طبی برای نشستن تا حد زیادی به درمان این عارضه کمک می‌کند.
سخن پایانی
یکی از مشکلات شایع مربوط به ستون فقرات شکستگی دنبالچه نام دارد. زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به این عارضه هستند. دلیل این موضوع انحنای دنبالچه، بزرگی لگن خاصره و فشار به این استخوان در دوران بارداری است. درمان این عارضه به دو روش جراحی و غیر جراحی انجام می‌شود. دارو درمانی و فیزیوتراپی از جمله روش‌های غیر جراحی هستند. بیش از 90 درصد افراد مبتلا به شکستگی استخوان دنبالچه با روش‌های غیر جراحی درمان می‌شوند. برای تشخیص و درمان شکستگی دنبالچه می‌توانید به مطب آقای دکتر عباس بهراد متخصص ارتوپدی، جراح زانو و لگن در تهران مراجعه کنید.
