پوکی ساختار استخوان یک عارضه مزمن و خاموش است که اکثراً در سنین سالمندی بروز پیدا می کند. البته در کنار سن بالا عواملی چون تغذیه نامناسب، استعمال دخانیات، مصرف الکل و نداشتن تحرک کافی نیز در بروز پوکی ساختار استخوان نقش دارد. به این موارد می توان اختلالات هورمونی، مصرف بعضی داروها و ابتلا به بیماری های مزمن را نیز اضافه کرد. شناخت این عوامل برای مقابله با شکستگی های ناشی از عارضه مذکور اهمیت دارد. به همین دلیل این مقاله عوامل مؤثر بر پوکی استخوان را مورد بررسی قرار داده است. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه ما را تا پایان همراهی کنید.
پوکی استخوان چیست؟
استخوان از ۲ لایه داخلی و خارجی تشکیل شده است. لایه داخلی ضخامت بیشتر و شبکه لانه زنبوری دارد. جنس آن نیز از مواد معدنی و فیبرهای کلاژن است. عروق خونی و اعصاب در لایه خارجی نازک تر واقع شده اند. استخوان برای مقاومت در برابر نیرو و فشار وارده و حفظ استحکام به جذب کلسیم نیاز دارد. روند ذخیره کلسیم در استخوان ها پیش از تولد آغاز شده و تا سن سی سالگی ادامه می یابد؛ بنابراین بیشترین ذخیره و استحکام استخوان ها در صورت داشتن سلامت جسمانی و تغذیه مناسب مربوط به سن سی سالگی است.
اما گاهی اوقات به دلایل مختلف کلسیم در اختیار سلول های استخوانی قرار نمی گیرد. در این شرایط چگالی استخوان کاهش می یابد. کم شدن تراکم استخوان بروز عارضه ای تحت عنوان پوکی استخوان یا استئوپروز (Osteoporosis) را به دنبال دارد. این عارضه در مراحل اولیه بدون علامت است؛ اما با ادامه کاهش تراکم استخوان، شکستگی و آسیب پذیری آن بیشتر می شود. تمامی استخوان ها در معرض پوکی و ضعف ساختاری حاصل از آن قرار دارند؛ اما این عارضه بیشتر استخوان های ران، لگن، ستون مهره، مچ دست و ساعد را درگیر می کند.
علت پوکی ساختار استخوان چیست؟
بر اساس مطالعات انجام شده مجموعه ای از عوامل در بروز این عارضه نقش دارند که مهم ترین آنها عبارتند از:
جنسیت
زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به پوکی هستند. میزان درگیری با این عارضه برای زنان یک مبتلا به ازای هر ۳ نفر است؛ اما این آمار برای مردان یک مبتلا به ازای هر ۱۲ نفر ارزیابی می شود. خطر ابتلا در زنان بالای ۷۵ سال پیش از ۹۰ درصد است. به همین دلیل زنان سالمند باید به صورت دوره ای و منظم سلامت استخوان های خود را چکاپ کنند.
وجود هورمون های زنانه برای سلامت استخوان ها ضروری است و جذب کلسیم را بهبود می دهد؛ اما از آنجایی که تولید هورمون های زنانه (استروژن) بعد از یائسگی متوقف می شود، استحکام استخوان ها نیز کاهش می یابد. زنان دارای قاعدگی نامنظم، کیست و سابقه خروج تخمدان نیز بیشتر از سایر زنان در معرض ابتلا به پوکی ساختار استخوان قرار دارند. علاوه بر این، میزان ابتلا به پوکی استخوان در زنان سفید پوست بیشتر از زنان سیاه پوست است.
افزایش سن
یکی از مهم ترین عوامل مؤثر در پوکی استخوان افزایش سن است. جذب و ذخیره کلسیم در استخوان ها تا سن سی سالگی ادامه دارد. از دهه سوم زندگی به بعد توده استخوانی کاهش یافته و عوارض حاصل از آن نمایان می شود؛ به عنوان مثال می توان به کمر درد، کوتاهی قد، تشکیل قوز و شکستگی استخوان اشاره کرد. کاهش ذخیره توده استخوان در هر سال حدوداً ۱ درصد است.
ابتلا به بیماری های مزمن
مبتلایان به بعضی بیماری ها بیشتر از افراد سالم در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار می گیرند. به طور کل بیماری های مرتبط با این عارضه در موارد زیر خلاصه می شوند:
- اختلال در تولید هورمون های جنسی
- اختلال در جذب مواد غذایی
- پرکاری یا کم کاری تیروئید
- بی اشتهایی عصبی
- بیماران پیوند عضو
- آرتریت روماتوئید
- اختلالات کلیوی
- اختلالات کبدی
- اسهال مزمن
- اختلال رشد
- التهاب روده
- سرطان
مصرف بعضی داروها
داروها در کنار خواص درمانی عوارضی را نیز متحمل فرد بیمار می کنند. از پوکی استخوان به عنوان یکی از عوارض جبران ناپذیر بعضی داروها یاد می شود؛ زیرا در اکثر موارد نمی توان با مصرف مکمل های کلسیم و ویتامین دی پوکی استئوپروز حاصل از مصرف این داروها را کنترل کرد؛ به عنوان مثال می توان به داروهای کورتیکواستروئیدی اشاره کرد. بیماران روماتیسمی از جمله آرتریت روماتوئید، آرتریت و آلرژی کاندیدای اصلی مصرف این داروها هستند. مصرف طولانی مدت داروهای ضدتشنج و هپارین (داروهای جلوگیری کننده از انعقاد خون) نیز تأثیر سوء بر تراکم استخوان ها می گذارد.
استعمال دخانیات
ترکیبات شیمیایی دخانیات به چند شیوه موجب کاهش استحکام استخوان ها می شود. در یکی از این موارد نفوذپذیری غشاهای سلولی تغییر پیدا می کند. درنتیجه غلظت کلسیم خون افزایش و جذب آن در استخوان ها کاهش می یابد. هورمون های جنسی، کلسیتونین، تیروئید، پاراتورمون و تیروکسین در رابطه با استحکام استخوان ها نقش دارند. استعمال دخانیات تولید این هورمون ها را دستخوش تغییر قرار می دهد؛ به عنوان مثال در افراد سیگاری تولید هورمون های جنسی و کلسیتونین کمتر و میزان هورمون های تیروئیدی بیشتر می شود. موضوعی که پوکی ساختار استخوان را به دنبال دارد. میزان ابتلای افراد سیگاری در سنین سالمندی به پوکی استخوان ۳۰ الی ۴۰ درصد بیشتر از سالمندان سالم است.
نداشتن تحرک
لازمه رشد، استحکام و قطور شدن بافت استخوانی داشتن تحرک و فعالیت بدنی است؛ زیرا در این شرایط جذب کلسیم به استخوان ها شدت می گیرد. به همین دلیل ورزشکاران کمتر از افراد عادی به پوکی استخوان مبتلا می شوند. اگرچه تمرینات ورزشی منظم در پیشگیری از پوکی ساختار استخوان مؤثر است؛ اما افراد بیمار یا سالمند باید در کنار این موضوع سلامت مفاصل خود نیز توجه داشته و از ورزش های غیراصولی یا سنگین بپرهیزند. در سنین سالمندی پیاده روی سریع بهترین ورزش برای سلامت استخوان است.
رژیم غذایی نامناسب
میزان ابتلا به پوکی استخوان در افراد دارای تغذیه نامناسب و ناکافی به شدت بالا است. در رابطه با این موضوع برنامه غذایی سالم و غنی از کلسیم و ویتامین دی ضرورت دارد. البته میزان نیاز به کلسیم بسته به سن، جنسیت و شرایط زندگی (از قبیل دوره شیردهی یا بارداری در زنان) متفاوت است؛ اما به طور کل نیاز به این ماده بین 1000 الی ۱۲۰۰ میلی گرم در روز ارزیابی می شود. وجود ویتامین دی نیز برای جذب کلسیم توسط استخوان ها ضروری است. در کنار این موضوع باید از مصرف موادی که جذب کلسیم را مختل می کند خودداری شود؛ به عنوان مثال می توان به نمک، گوشت قرمز فراوان، نوشیدنی های گازدار، کافئین و … اشاره کرد.
سخن پایانی
ما در این مقاله به بررسی عوامل مؤثر بر ابتلا به پوکی استخوان پرداختیم. جنسیت و افزایش سن مهم ترین عوامل دخیل در ابتلا به این عارضه هستند. به همین دلیل زنان بیشتر از مردان درگیر عارضه مذکور می شوند. دلیل این موضوع تغییرات هورمونی زنانه است که در دوران یائسگی رخ می دهد. علاوه بر این، نداشتن تحرک، تغذیه ناکافی و نامناسب و استعمال دخانیات و مصرف الکل نیز می تواند زمینه ابتلا به پوکی ساختار استخوان را فراهم کند. اگرچه بسیاری از موارد عنوان شده همچون سن و جنسیت قابل تغیر نیست؛ اما با اصلاح سبک زندگی می توان به میزان چشمگیری از ابتلا به پوکی ساختار استخوان جلوگیری کرد. پوکی استخوان در صورت تشخیص سریع قابل کنترل است. به همین دلیل مراجعه زود هنگام به پزشک بسیار حائز اهمیت است. در صورت داشتن علائم پوکی استخوان می توانید به صورت حضوری به مطب دکتر عباس بهراد متخصص ارتوپدی، جراح زانو و تعویض مفصل زانو و لگن مراجعه کنید.
